Novi sad kroz istoriju

Utemeljen 1694. godine istorijski gledano Novi Sad se ubraja u mlade gradove, mada arheološka istraživanja ukazuju na tragove postojanja naseobine na ovom prostoru daleko u prošlost, koja doseže do trećeg milenijuma Stare ere. Mada kratka, burna istorija Novog Sada izazvala je prilično kontroverzi i nejasnoća čak i kod brojnih uglednih istoričara. To se naročito odnosi na postojanje naselja na levoj obali Dunava, gde se nalazi današnji Novi Sad. Zato ćemo se u ovom kratkom osvrtu na istoriju Novog Sada držati samo osnovnih nespornih činjenica. Pouzdano je da je početak moderne istorije Novog Sada vezan za 1687. godinu, kada dotadašnju prevlast nad ovim prostorima od Osmanlijskog carstva preuzima Habsburška monarhija.

Proterivanjem Turaka iz Bačke i dobrog dela Srema, odnosno preuzimanjem prostora do Dunava i Save, ova oblast postaje pogranična tokom čitavog narednog veka. Navedena činjenica umnogome je uticala na formiranje, fizionomiju i mentalitet kako tadašnjeg naselja, tako i današnjeg Novog Sada. Kao posledica pređašnjeg, na desnoj obali Dunava 1692. godine počinje izgradnja Petrovaradinske tvrđave i traje do 1780. godine. U zaleđu ovog utvrđenja, koje je služilo kao brana od opasnosti ponovne najezde Turaka, na močvarnom tlu na levoj obali Dunava počelo je da izrasta naselje, u prvo vreme kao logistička podrška izgradnji i osnovnoj nameni tvrđave. Tako se kao prvi stanovnici ovog naselja pominju 12 vojnika i 20 pekara. Tokom narednog veka naselje je sve više narastalo, razvijale su se naročito trgovačka i zanatska delatnost, a sastav stanovništva bio je sve raznorodniji. Pored Mađara, Nemaca, Jevreja, Cincara..., na nastanjivanje ovog naselja umnogome je uticala u istoriji poznata Prva velika seoba Srba pod vodstvom Arsenija Čarnojevića, koja se odigrala 1690. godine. U ovom kratkom istorijskom pregledu neizbežno je pomenuti 1747. godinu kada je između nesrpskog i srpskog stanovništva naselja postignut sporazum o uređenju budućeg oslobođenog grada, koji je podrazumevao ravnopravno ucešće svih nacija u Magistratu, kao i ista prava u biranju senatora i činovnika. Ova činjenica imala je veliki uticaj na kasnije uvažavanje i toleranciju stanovnika raznorodnih nacija i vera sve do današnjih dana.

Nastojanje za slobodom ostvarilo se već naredne 1748.godine. Prvog februara ove ključne godine za Novi Sad carica Marija Terezija donosi odluku da grad postane slobodna kraljevska varoš i daje mu ime Novi Sad, odnosno Neoplanta (latinski), Uj-videgh (mađarski) i Ney-Satz (nemački). Svoju slobodu grad je stekao otkupom u iznosu od 80.000 forinti u srebru, koji su obezbedili njegovi bogati stanovnici, pre svega trgovci i zanatlije. Kraj XVIII i XIX vek doneli su Novom Sadu dalji razvoj trgovine i zanatstva, počeo je razvoj industrije, tako da je krajem XIX veka postao najjači ekonomski centar južne Ugarske. Ujedno se odvijao i zamašan kulturni razvoj, koji će doneti prevashodan uticaj na formiranje današnjeg Novog Sada. Kraj I Svetskog rata za Novi Sad predstavlja ulazak srpske vojske 9. novembra 1918. godine. 25. novembra iste godine Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena donosi odluku o prisjedinjenju Bačke, Banata i Baranje Kraljevini Srbiji. Dan ranije isto je učinila i Skupština Srema u Rumi. Nadalje, u novooformljrnoj Kraljevini Jugoslaviji Novi Sad postaje centar Dunavske banovine. II Svetski rat doneo je Novom Sadu i njegovim stanovnicima velika stradanja. Oslobođen je 23.oktobra 1944. godine. U posleratnom periodu Novi Sad kao glavni grad AP Vojvodine prerasta u jedan od najznačajnijih privrednih i kulturnih centara SFR Jugoslavije. Novi Sad je 1999. godine tokom tri meseca svakodnevnog bombardovanja NATO snaga pretrpeo najveća razaranja od svih gradova u tadašnjoj SR Jugoslaviji.